Սպիտակուցներ

Սպիտակուցները կամ պրոտեինները կազմում են մեր օրգանիզմի չոր զանգվածի համարյա կեսը` 44%-ը: Տարբերվում են լիարժեք եւ ոչ լիարժեք սպիտակուցներ, որոնք բաղկացած են ամինաթթուներից: Սպիտակուցներն ազոտ պարունակող օրգանական նյութեր են, որոնք օրգանիզմի աճի եւ ռեգեներացիայի համար անհրաժեշտ բիոգեն ազոտի անփոխարինելի աղբյուր են։ Նրանք նպաստում են սննդի մարսողությանը, վերականգնում են հյուսվածքները եւ նպաստում օրգանիզմի աճին: Կենդանական ծագում ունեցող սպիտակուցները՝ համեմատած ոչ կենդանականի հետ, կենտրոնական նյարդային համակարգի գրգռվածության բարձրացման շնորհիվ կարող են էլ ավելի ուժեղացնել սրտանոթային համակարգի գործունեությունը:

․․․

Սպիտակուցներ (պրոտեիններ, պոլիպեպտիդներ), բարձրամոլեկուլային օրգանական միացություններ, որոնք կազմված են պեպտիդային կապով իրար միացած ալֆա-ամինաթթուներից։ Կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցների ամինաթթվային հաջորդականությունը որոշվում է գենետիկական կոդով, սինթեզելիս հիմնականում օգտագործվում է ամինաթթուների 20 տեսակ։ Ամինաթթուների տարբեր հաջորդականություններն առաջացնում են տարբեր հատկություններով օժտված սպիտակուցներ։ Ամինաթթվի մնացորդները սպիտակուցի կազմում կարող են ենթարկվել նաև հետատրանսլյացիոն ձևափոխությունների, ինչպես բջջում ֆունկցիայի իրականացման ժամանակ, այնպես էլ մինչև ֆունկցիայի իրականացումը։ Հաճախ կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցի երկու տարբեր մոլեկուլներ միանում են միմյանց՝ առաջացնելով բարդ սպիտակուցային կոմպլեքսներ, ինչպիսին, օրինակ, ֆոտոսինթեզի սպիտակուցային կոմպլեքսն է։

․․․

Սպիտակուցի մոլեկուլները գծային պոլիմերներ են, որոնք կազմված են α-L-ամինաթթուների մնացորդներից (մոնոմերներ)։ Սպիտակուցի կազմի մեջ կարող են մտնել նաև ձևափոխված ամինաթթվային մնացորդներ և ոչ ամինաթթվային ծագում ունեցող բաղադրիչներ։ Սպիտակուցների կազմում ամինաթթուների նշանակման համար օգտագործում են մեկ կամ երեք տառից բաղկացած կրճատումներ։ Քանի որ կենդանի օրգանիզմների կազմի մեջ մտնող սպիտակուցների մեծամասնությունը կազմված են 20 ամինաթթուներից, այս պատճառով կարող է թվալ, թե սպիտակուցների հնարավոր թիվը փոքր է և սահմանափակ։ Իրականում, օրինակ՝ հինգ ամինաթթվային մնացորդ պարունակող սպիտակուցի մոլեկուլների հնարավոր թիվը գերազանցում է 3 միլիոնը, 100 ամինաթթվային մնացորդի դեպքում տարբերակների թիվը 10¹³⁰-ից ավելի է։

2-10 ամինաթթվային մնացորդից կազմված մոլեկուլները հաճախ անվանվում են պեպտիդներ, իսկ ավելի բարդ պոլիմերները՝ սպիտակուցներ։ Այս բաժանումը, սակայն, պայմանական է։

․․․

Միկրօրգանիզմների և բույսերի մեծ մասն ընդունակ են սինթեզել 20 ստանդարտ ամինաթթուները և այլ լրացուցիչ՝ ոչ ստանդարտ, ինչպիսին օրինակ՝ ցինտրուլինն է։ Եթե ամինաթթուները կան արտաքին միջավայրում, նույնիսկ միկրօրգանիզմներն են պահպանում էներգիան՝ ամինաթթուները տեղափոխելով բջջի ներս և անջատելով կենսասինթետիկ ուղիները։

Այն ամինաթթուները, որոնք կենդանիների օրգանիզմում չեն կարող սինթեզվել անվանվում են՝ անփոխարինելի ամինաթթուներ։ Կենսասինթեզի հիմնական ֆերմենտները, օրինակ՝ ասպարտատկինազը, որը կատալիզում է լիզինի, մեթիոնինի և թրեոնինի ձևավորման առաջին ռեակցիան, բացակայում են կենդանիների մոտ։

Կենդանիները հիմնականում ամինաթթուներն ստանում են սննդի սպիտակուցներից։ Սպիտակուցները քայքայվում են մարսողության ընթացքում, սպիտակուցները թթվային միջավայրում և պրոտեազների միջոցով բնափոխվում են։ Որոշ ամինաթթուներ օգտագործվում են սպիտակուցների սինթեզում, իսկ մնացածը գլյուկոնեոգենեզի ընթացքում վերածվում են գյուկոզի կամ օգտագործվում են Կրեբսի ցիկլում։ Որպես էներգիա սպիտակուների կիրառումը հատկապես կարևոր է քաղցի ժամանակ, երբ օրգանիզմի սեփական սպիտակուցները, հատկապես՝ մկանների սպիտակուցները ծառայում են էներգիայի աղբյուր։ Ամինաթթուները նաև օրգանիզմի համար ազոտի աղբյուր են։

Սպիտակուցների սննդում օգտագործման որոշակի չափանիշ մարդու համար չկա։ Հաստ աղիքի միկրոֆլորայի կողմից սինթեզվում են այնպիսի ամինաթթուներ, որոնք հաշվի չեն առնվում սպիտակուցային նորմերի կազման մեջ։

Քիմիա

Մակրոտարրերը 6 հատ են

C H O N P S

97%  են կազմում

Սպիտակուցներ ≈ 20%

Ածխաջրեր ≈ 2%

Ճարպեր, լիպիդներ ≈ 5%

Նուկլեինաթթուներ ≈ 2%

Վիտամիններ

Կենսական տարրեր են կոչվում այն քիմիական տարրի ատոմները, որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր (գլյուկոզ, սախարոզ, օսլա, սպիտակուցներ, ածխաջրեր նուկլեինաթթուներ և այլն) որոնք էլ ապահովում են կենդանի օրգանիզմի կենսագործունեությունը։

Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը կոչվում է բջիջ։

Բջիի բաղադրության 30% կազմում են օրգանական նյութերը, իսկ 70% ջուրը։

Additional assignments for 15.11

Destination B1, slides 26-28, EX. A, B, D, E, F, G,H

A

1. passed

2. failed

3. achieved

4. instruction

5. experience

6. degree

7.skill

8.course

9.qualification

10.made progress

11.take an exam

12.made sure

E

1.heart

2.favour

3.fact

4.instance

5.general

6.conclusion

F

1.education

2.beginner

3.braveness

4.reference

5.silense

6.instructor

7.incorrect

8.dividement

9.simplise

10.memorise

G

1.during

2.about

3.about

4.with

5.from

6.with

H

1.is really talented in

2.continued explaining us

3. know I don’t have experience

4.helping Dan with

5. is capable of learning

6. will succeed in finding

Մուշեղ Գալշոյան

Մուշեղ Գալշոյանը ծնվել է 1933թ. դեկտեմբերի 13-ին, Հայաստանի Թալինի շրջանում, բայց նրա մեջ մինչև կյանքի վերջը շատ ուժեղ մնաց սասունցի լինելու գիտակցությունը։ Նրա ծնողները սասունցի փախստականներ էին, որոնք Արևելյան Հայաստան հասնելով՝ բնակության վայր ընտրեցին Թալինը։ Հայրը կորցրել էր առաջին ընտանիքը կոտորածների ժամանակ։

Սովորել է Երևանի գյուղատնտեսական ինստիտուտում, աշխատել մասնագիտությամբ, ապա դարձել լրագրող։ «Ավանգարդ» թերթում և «Գարուն» ամսագրում աշխատած տարիներին, լրագրական հոդվածներին զուգընթաց, գրեց իր առաջին վիպակը՝ «Ձորի Միրոն», որը նրան բերեց հասուն գրողի համարում։

Գալշոյանը լավ պատմող էր, հետպատերազմյան հայ արձակի լավագույն պատմողներից մեկը։ Սուր դիտողականությամբ, չափի նուրբ զգացումով, նա պատմում էր իր հերոսների մասին, առանց պաթոսի, առանց մանրամասն նկարագրությունների, բայց ստեղծում էր գունեղ, տեսանելի կերպարներ։

Հիշատակված պատմվածքները մտնում են «Մարութա սարի ամպերը» շարքի մեջ, որը Գալշոյանի լավագույն գործը եղավ։ Եվ դրանց մեջ լավագույններից մեկը, թերևս լավագույնը, «Դավոն» պատմվածքն է։

Այս պատմվածքում Գալշոյանի խոսքը ճշգրիտ է, բայց հագեցած ներքին քնարականությամբ, հուզականությամբ։ Պատմվածքին յուրահատուկ գրավչություն է տալիս սասունցիների բարբառը, որ Գալշոյանը հրաշալի գիտեր և վարպետորեն վերստեղծում է այս պատմվածքում։

Մուշեղ Գալշոյանը մահացավ 1980 թվականին, Կաթնաղբյուր գյուղում, հրացանի պատահական կրակոցից, հայրենի դաշտում։

Մուշեղ Գալշոյանը

Կարծում եմ, որ նա շատ էր կապնված եղել բնության հետ։ Նա լսում էր բնության ամեն մի կանչը, հասկանում և խոսում էր հողի հետ։ Կարծում էր, որ հողն տրված է մարդուն ամուր կանգնելու համար, և երբ մարդ լքում էր այն, հողն փորձում էր պատժել կամ պատժվել։

Աշխատանքներ