Ադրբեջան պետությունը ստեղծվեց պետական ծրագրված քաղաքականության արդյունքում, սակայն ուներ շատ անճշտություններ, քանզի բավական ժամանակ անց երկրի անվանումը ենթարկվելու էր ժամանակի արևելագիտության քննությանը և պարզ էր դառնալու սովորական կեղծիքը: Ադրբեջանի Հանրապետությունը ստեղծվել է 1918 թվականին Թուրքիայի Հանրապետության համառ օժանդակությամբ և պայքարով, քանզի 1918 թվականին գրավելով Բաքում թուրքերը կարողացան իսլամականացման քողի նորքո «կերտել» պատմություն, մշակույթ, լեզու և պետական ապարատի «առողջ» գոյատևման համար անհրաժեշտ մի շարք այլ բաղկացուցիչ բաղադրատարրեր: Բայց ի տարբերություն հարևան պետությունների նորահռչակ ադրբեջանցիները դա կատարեցին ստորակարգային խարդախության միջոցով՝ վերցնելով տվյալ տարածքի էթնիկ դիմագիծն ու ազգային դիմագիծը պահող հատկանիշները: Նորաստեղծ պետությունն անվանվեց Ադրբեջան քանզի նախատեսվում էր, որ Ադրբեջանական Հանրապետությունը ժամանակի ընթացքում «արդարության» քողի տակ իր տարածքում կներառի համանուն իրանական նահանգը: Մեկ աստիճան կասկած չէր ներշնչում այս փաստը, քանզի սրանք ժողովրդագրական տեսանկյունից շատ նմանություններ ունեն, բայց այստեղ կան էական տարբերություններ,որոնք հաշվի չառնվեցին «պետականաշինությամբ» տառապող թուրքերի կողմից: Այսպիսով Բաքուն փորձեց օգտվելով հարմար առիթից իրանական Ատրպատական նահանգի բնիկների թյուրքախոսության վարկածը «դրոշակ դարձրած» ներկայացնել աշխարհին, որի արդյունքում միջազգային հանրության մոտ փորձում է ապացուցել, թե իրանական Ատրպատականը կազմում է նորաստեղծ Ադրբեջանի Հանրապետության մասը: «Ազարիները» ձևավորվել են իրանական կայուն ենթաշերտի վրա, որն ունի մշակութային խոր ավանդույթներ և պատմական արմատներ, այնինչ Առանի թյուրքալեզու բնակչության ձևավորման գործընթացի վրա գերակշիռ դեռ է խաղացել թյուրքական էթնիկական զանգվածը, որն առանձնապես զգալի չէ Ատրպատականի բնակչության սոմատիկ կազմավորման մեջ: Այստեղ տեղի է ունեցել եկվոր ժողովրդի լեզվի փոխանցման գործընթաց, երբ եկվորներըն իրենց լեզուն են փոխանցում բնիկներին. երևույթ, որը բազմաթիվ զուգահեռներ ունի նաև այլ ազգերի մեջ: Այդպիսի ազգերը բազմաթիվ են, որոնք կորցնելով իրենց պատմական, հիմնական լեզվաշերտը կամ մասամբ հրաժարվելով դրանից, դառնում են նոր լեզվահանրույթի կրողներ: Սակայն նախկին լեզուն արմատապես չի կորում տվյալ ազգի խոսվածքային, բառապաշարային, գրական-խոսքային լեզվաշերտից, առկա է բառերի, բառակապակցությունների, քերականական իրողությունների, շատ դեպքերում անվանումների հիմնական ձևերի մեջ: Այսպիսի երևույթն առկա է նաև «ազարիների» մոտ, երբ տեղանվանումների, տոպոնիմերին, էթնոնիմների վերլուծության մեջ հանդիպում ենք բազմաթիվ իրանական, արխայիկ լեզվաշերտի, լեզվամասնիկների, բառերի, որոնք պահպանվում և սերնդեսերունդ փոխանցվում են հենց այս տարբերակով:
Մինչև XII դարն, այսինքն, մինչև թյուրքական ներթափանցումը տարածք, երկրամասի բնակչությունը բացառապես հանդիսացել է իրանախոս, բայց թյուրքերը գալով հաստավել և պարտադրաբար ստիպել են բնիկ իրանախոս զանգվածին ընդունելու թյուրքականությունը և թյուրքերենը: 1502 թվականին իրանական Ատրպատականը դարձավ նորաստեղծ Սեֆյան դինաստիայի իրանական թագավորության կենտրոնը: Սեֆյանները ծագումով Արդաբիլից էին և խոսում էին «ազարի» տեղական, իրանական բարբառով, որը պահպանվել է մինչև XVI դարը: Ատրպատականի թյուրքալեզու բնակչությունն իր մարդաբանական տիպով, հոգևոր կերտվածքով, մշակութային ավանդույթներով և ազգագրական այլ չափանիշներով զգալի տարբերվում է այսրկովկասյան թուրքերից: «Ազարբայջանը» հնագույն նահանգ է տեղակայված Իրանի հյուսիս-արևմուտքում: Տարածքի անվանումը պարսկական «Ադարբադագան» տեղանվան արաբականացված տարբերակն է, որն էլ հանգում է միջին պարսկերեն «Aturpa¬¬¬¬¬¬ taka n» ձևին: Այս երկրանունն առաջացել է ցեղանունների այն դասից, որոնք ծագում են ենթադրյալ առաջնորդ-ցեղապետի անունից: Տվյալ դեպքում Մակեդոնացու զորավար Ատրոպատի (Ատուրպատի) անունից, որը մթա. 320 թվականին երկրամասում ստեղծում է մի առանձին, մեծ պետություն: Միայն Սասանյանների օրոք է Ատրպատականը հանդես եկել, որպես առանձին նահանգ, համարվելով այդ ժամանակվա կրոնական կենտրոններից, որտեղ գտնվել է երկրի հիմնական «3 սրբազան կրակներից» մեկը՝ «Ատուր-Գուշնասպը»: Ըստ վկայությունների նահանգն ունեցել է 2 վարչական միավոր՝ արևմտյան և արևելյան: Արևմտյան Ազարբայեջանի կենտրոն է համարվել Մարագե քաղաքը, իսկ Արևելյան Ազարբայեջան նահանգինը՝ Արդաբիլ կենտրոնը: Իհարկե ժամանակի ընթացքում նահանգների աշխարհագրական դիրքը փոխվել է և կապված 1918 թվականի նորահռչակ Ադրբեջանի Հանրապետության իհայտ գալու հետ Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարության հատուկ որոշմամբ Իրանի Արևելյան Ազարբայջան նահանգից անջատվել և ստեղծվել է Արդաբիլ նահանգը՝ Արդաբիլ կենտրոնով: «Ազարիները» մեծամասամբ հարում են Իսլամի շիական ուղղությանը, ավելի կոնկրետ շիիզմի 12 իմամականության ուղղությանը: Բացի շիաներից ազարիները մեծ թիվ են կազմում սուննիների հետևորդների թվում: Ինչպես նաև ազարիների մի փոքրաթիվ զանգված հարում է Իսլամի Յարիշա, Բահայի կրոնական ուղղություններին, զրադաշտականությանը: «Ազարի» լեզվի մասին ավանդազրույցներից զատ կան նաև բազմաթիվ բնագրային վկայություններ, հենց Շեյխ Սեֆիի անվան հետ կապված, վերջինս էլ հայտնի էր «Ազարիով» գրված գազելներով և քերթվածքներով: «Ազարի» կամ «Ալ-Ազարիա» լեզվով խոսել է իրանական էթնոհանրույթի ժողովուրդներից մեկը: «Ազար»-ը հանդիսանում է «Ազարբայջան» տեղանվան կրճատ ձևը: Բառացի նշանակում է «Ատրպատական նահանգի բնակիչ», «ատրպատականցի», «ատրպատականերեն»: Իրանի Ատրպատական նահանգը գտնվում է Արաքս գետից հարավ ընկած հատվածում, մինչև Կասպից ծովի եզրագիծը: Ազարիախոս նահանգ է և «ազարիներն» էլ ներկայիս Ադրբեջանի էթնիկ խմբերից են, որոնք բնակվում են նաև հյուսիսիրանյան սահմանում: Իրանական «ազարիները» բնակվում են Իրանի Արևմտյան Ազարբայջան, Արևելյան Ազարբայջան, Արդաբիլ, Զենջան, Քուրդիստան, Ղազվին, Համադան, Գիլան, Մարքազի, Քերմանշահ նահանգներում: Ազարիները զգալի թիվ են կազմում Մարքազի նահանգի Կոմիջան, Խոնդաբ, Սավեհ, Զարանդիեհ, Ֆարահամ գյուղերում: Մազանդարան նահանգում բնակվում են հիմնականում Գալուգահ քաղաքում: Քերմանշահ նահանգում բնակվում են Սոնքոր քաղաքում և մերձակա գյուղերում:
Խնդիր – պլասմասային շշեր, որոնք չեն ներծծվում հողի մեջ և թափոններ
Լուծում – պետք է առանձնացնել պլասմասայի, շշերի, թղթերի աղբամանները։ Չգցել հողերի մեջ, քանզի պլասմասան չի ներծծվում և մնում ու աղտոտում է շրջակա միջավայրը, օդը։
Տեղեկություններ
Կիրառվում է թափոնների առանձնացված հավաքում, թաղում և այրում։
Թափոնների կառավարման համակարգ, աղբի հավաքման, փոխադրման, վերամշակման, երկրորդային օգտագործման և ուտիլացմանն ուղղված միջոցառումների համալիր, ինչպես նաև վերահսկողություն տվյալ գործընթացների նկատմամբ։ Տվյալ դեպքում թափոն են համարվում այն թափոնները, որոնք ձևավորվում են մարդկային գործունեության ընթացքում։ Կառվարման տվյալ համակարգը նպատակաուղղված է մարդու կյանքի և շրջակա միջավայրի վրա թափոնների վնասակար ազդեցության նվազմանը՝ տնտեսական բնույթի պատճառներով պայմանավորված և հաշվի առնելով թափոնների մեծ մասին երկրորդային օգտագործման հնարավորությունը, ինչպես նաև գեղագիտական պատճառներով։
Թափոններ, նյութեր և առարկաներ, ձևավորված արտադրության, աշխատանքների կատարման, ծառայությունների մատուցման գործընթացում կամ սպառման ընթացքում, և նախատեսված հեռացման համար կամ ենթակա հեռացման։
XX դարում արտադրական և սպառման թափոնների քանակությունը այնպես արագ էր աճում, որ թափոնների փևավորումը մեծ քաղաքների և խոշոր արտադրությունների դարձավ կարևոր հիմնախնդիր։
Բնական գիտությունների տեսակետից, ցանկացած նյութ տեսականորեն կարող է օգտագործվել այս կամ այլ կերպ։ Օգտագործման բնակական սահմանափակում է հանդիսանում տնտեսական նպատակահարմարությունը։
Թափոնների (աղբի) առաջացումը որպես երևույթ հեշտ է բացատրել կառավարման տեսության տեսակետից։ Թափոններն առաջանում են այն դեպքում, երբ մարդը դադարում է կառավարել իրեն համար ոչ պիտանի նյութական օբյեկտները (թափում է դրանք), և այդ օբյեկտները անցնում են ինքնակառավարման պայմանակարգի. աղբն սկսում է թափված մնալ և դանդաղորեն քայքայվել։
Թափոնների վտանգավորությունը որոշվում է դրանց ֆիզիկաքիմիական հատկություններով, ինչպես նաև դրանց պահման կամ շրջակա միջավայրում տեղավորման պայմաններով։
Ներկայումս Ռուսաստանում, համաձայն 04.12.2014 թվականի № 536 «Ըստ շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցության վտանգավորության աստիճանի՝ թափոնները I—V վտանգավորության դասերին դասելու չափորոշիչները հաստատելու մասին» ՌԴ բնական ռեսուրսների և բնապահպանության նախարարության հրամանի, թափոնների համար սահմանված է վտանգավորության 5 դաս, որոնք ներկայացված են աղյուսակում։
Մելիտոպոլ քաղաքի կոշտ կենցաղային թափոնների աղբավայրը
Տարբեր տեսակի թափոնների առանձնացված հավաքումը որոշում է առանձին բաղադրիչների ուտիլիզացման արդյունավետությունը և արժեքը։ Ուտիլիզացիայի համար առավել անհարմար են խառը թափոնները, որոնք պարունակում են բիոքայքայվող խոնավ սննդային թափոններ, պլաստմասսա, մետաղներ, ապակի, և այլ բաղադրիչներ։
Զարգացած երկրներում XX դարում և ավելի ուշ թափոնների թաղումը հաճախ իրականացվում է ոչ թե տարերային աղբավայրերում, այլ հատուկ նախագծված ճարտարագիտական օբյեկտներում, կենցաղային թափոնների թաղման պոլիգոններում Պոլիգոնների նախագծերը պետք է նախատեսեն շրջակա միջավայրի վնասի նվազեցում, սանիտարա-տեխնիկական պահանջների պահպանում և այլն։
Մի շարք զարգացած երկրներում տարածված է ԿԿԹ ուտիլիզացումը այրման մեթոդով՝ հատուկ պոլիգոններում մոխրի հետագա թաղմամբ։ Ճիշտ իրականացման համար մեթոդը պահանջում է շատ բարձր ջերմաստիճանների հասնել որոշակի ժամանակով («վերջնաայրում», օրինակ՝ ելքային գազերի տաքացում 850 աստիճանից բարձր ջերմաստիճանի երկու և ավելի վայրկյանով)։
Թափոնների կառավարումը կանաչ քաղաքի կայացման համար կենտրոնական ոլորտ էֈ Վերջին տարիներին այս ոլորտում գործադրվել են նշանակալի ջանքեր` ստեղծելով շրջակա միջավայրի համար անվտանգ լուծումների շրջանակֈ
Երևանի տարածքում գոյացող վտանգավոր թափոնների (ՎԹ) մեծ մասն արտանետվում է օրինական, հսկվող աղբանոցներ, որոնք դեռևս տեխնիկական անվտանգության պատշաճ միջոցառումներ չեն իրականացնումֈ ՔԿԿԹ-ներ, ՎԹ-ներ կամ այլ թափոններ չեն արտանետվել ԵՄ պահանջներին համապատասխանող սանիտարական աղբավայրերֈ Ուստի, բացի հավաքման բարեփոխումներից, հարկ է կատարել էական փոփոխություն ՔԿԿԹ-ների արտանետման գործումֈ Սկսած 2018թ.-ից` նախատեսվում է ՎԶԵԲ-ից և ԵՆԲ-ից 16 մլն եվրո վարկի (յուրաքանչյուրը՝ 8 մլն եվրո) և 8 մլն եվրո ԵՄ դրամաշնորհի օգնությամբ Երևանում կառուցել սանիտարական աղբավայր: Գոյություն ունեցող կառավարվող աղբավայրերի (որոնցից ամենախոշորը Նուբարաշենի աղբավայրն է) փոխարինման աշխատանքների կատարողը կընտրվի հանրային մրցույթի արդյունքներով: Նուբարաշենի և Աջափնյակի
աղբավայրերի փակումը նախատեսվում է իրականացնել E5P-ի հատկացրած 2 մլն եվրո դրամաշնորհով, որը կտրամադրվի ի հավելումն 24 մլն եվրոյի և կտարածվի ամբողջ նախագծի շրջանակներումֈ Նոր սանիտարական աղբավայրը պետք է համապատասխանի կոշտ թափոնների կառավարման ԵՄ չափորոշիչներին: Ակնկալվում է, որ համայնքը համայնքայինմասնավոր գործակցության շրջանակներում ՔԿԿԹ-ների տեսակավորման վերամշակման գործարանի կառուցման համար մրցույթ կհայտարարիֈ Միջոցառումը կիրականացվի բացառապես այն դեպքում, եթե ներդրումն իրականացվի ինքնածախսածածկման սկզբունքովֈ Ներկայումս գործող Նուբարաշենի աղբավայրը շահագործման է հանձնվել 1960-ականներին. այստեղ արտանետվում է Երևանի ՔԿԿԹ-ների հիմնական զանգվածըֈ Այս աղբավայրում արտանետվում են տարեկան 325 հազար տոննայից ավելի ՔԿԿԹ-ներ (օրական միջին հաշվով 850-900տ)ֈ 2009թ. ճապոնական «Շիմիձու» 89 կորպորացիայի հետ կնքվեց պայմանագիր` Նուբարաշենի աղբավայրում մեթան գազի հավաքման նպատակովֈ Սկզբնական ծրագիրը նախատեսում էր էլեկտրաէներգիայի արտադրություն մեթանի այրումից, սակայն ներկայումս մեթանը միայն այրվում էֈ ԿԷԶԳԾ-ը90 նախատեսում է մեթանի օգտահանում էլեկտրաէներգիայի արտադրության նպատակով 2020թ. հետո, ինչն արտացոլված է նաև ԿՔԳԾ-ի՝ էներգիայի ոլորտի ռազմավարական շրջանակում (տես գլուխ 7)ֈ Հարկ է նշել, որ կլիմայական փոփոխությունների հնարավորությունը նվազեցնելու տեսանկյունից ՔԿԿԹ-ների կառավարումը ԿԷԶԳԾ-ում վերհանված է որպես երկրորդ ամենախոշոր ոլորտ:
Անի Քարամյան,Ավագ դպրոց,9-րդ դասարան 